Corredoira. Facer camiño.

Novembro 30, 2018

Corredoira.

Corredoira é o título dun pequeno libro cuxa autoría comparten, digámolo así, Robert Macfarlane, Stanley Donwood e Dan Richards. A editorial Kalandraka acaba de publicalo baixo o selo de Faktoría K de libros e a colección Vitamina N.

Nel descríbense as paisaxes e momentos que comprenden dúas experiencias de retorno a un mesmo lugar. No primeiro dos retornos (ano 2014) Robert Macfarlane decide iniciar unha viaxe en busca dunha corredoira descrita por Geoffrey Household na súa novela Rogue Male (1939) acompañado do seu amigo Roger Deakin. Esta búsqueda dun lugar soñado por primeira vez a través da lectura dun libro é a porta de entrada no relato. Pero baixo esa mesma escusa, mentres nos deixamos caer nese escrito, estamos tamén facendo pe nas paisaxes, vexetación, historia, xentes, sombras e “pantasmas” de Dorset, na costa sur de Inglaterra, o espazo real sobre o que escribiu no seu momento Household e que Macfarlane decide alcanzar a través do lido e agora a través do camiñado:

“Logo, ao carón dun freixo vello e ergueito atopamos unha abertura pola que regresar á corredoira, así que atravesamos aquel burato na sebe e descendemos á profundidade da corredoira, botando man da hedra para baixar polas paredes de arenito de volta á sombra.(…) Abaixo, na penumbra da corredoira, os pasados da paisaxe percibíanse cunha viveza emocionante e conmovedora, coma se a historia se repregase sobre si mesma, poñendo en contacto intres descontinuos e creando correspondencias que sobrevivían na forma dun imperativo territorial para o acocho, a fuxida e o encontro.”

A segunda destas particulares viaxes de regreso ten lugar anos mais tarde (en concreto sete, e cúmprese despois da morte de Deakin en 2006). É agora unha ruta en bicicleta na que acompañan a Macfarlane o escritor Dan Richards e o artista Stanley Donwood. Esta segunda viaxe é a que se verá culminada coa publicación do libro. É importante subliñar como o libro segue de maneira contínua o retorno ao lugar insistentemente: o regreso a un lugar “soñado por lido”, e agora soñado por conter, dalgún modo, recordos de persoas que xa non poderán acompañar no camiño. En certa forma, que Macfarlane decidise poñer por escrito todo este exercicio de retornos pecha un círculo: foi a literatura a que os empurrou a saír en busca dun lugar e coa literatura conclúen, dun xeito determinado, esa experiencia.

En todo este camiño de regreso, a través de corredoiras, ademais das palabras, debemos alabar as ilustracións que salpican todo o relato. A pesar da súa sinxeleza, son tremendamente evocadoras. Outro aspecto a destacar é a traducción ao galego, levada a cabo por Xesús Fraga, é excelente. A laboriosidade con que Fraga consegue ofrecer, en lingua galega, o importante percorrido lingüístico, nominativo, que sobre o termo corredoira se pode atopar no texto orixinal en inglés, fai desta edición de Kalandraka unha proposta de exercitación semántica deliciosa.

.

Facer camiño.

“Corredoira: o camiño oco. Un carreiro fondo, un vieiro avesedo e profundo. Unha ruta que arregaron na terra séculos de pegadas, de pisadas; e fendas, de ferraduras; o carroulear das rodas e o correr da chuvia. Unha vía desgastada” polo tráfico dos tempos e a roedura da auga, que nalgúns lugares se afundiu ao redor de cinco metros baixo o nivel dos campos.”

Como vemos, unha corredoira é un camiño que se fai ao andar. Tal e como lembran os fermosos versos de Antonio Machado, isto é algo que afecta a todo camiño. Pero en poucos como nas corredoiras se profundiza (literalmente) tanto no retorno. A corredoira viría a ser, dalgunha maneira, case un camiño esculpido na terra a través dos regresos ao lugar que atravesa. A corredoira, ademais, aparece tamén como unha alongada pegada dos tránsitos que a acolleron. Nela deixaron a súa marca persoas, animais, carros; isto débese á acción repetida dun ir e vir, unha e outra vez, por ese mesmo paraxe. Son os continuos regresos, a insistencia no xesto de cruzar un lugar, o que diu lugar (precisamente) á corredoira. Xa vos falamos noutro momento sobre como, a partir deste feito do camiñar insistente, Richard Long xerou diversas obras artísticas (recoméndovos ler o artigo “A line made by walking, de Richard Long” ).

De modo que Robert Macfarlane realiza a mesma acción a través da literatura e dos seus propios pasos. Empúrrao o desexo de retornar a esas paisaxes coas que xa soñara ao ler Rogue Male. E volve entón a Dorset, un condado cunha riqueza histórica, paisaxística e arqueolóxica asombrosa (a súa Costa Xurásica foi declarada Patrimonio da Humanidade pola Unesco en 2001), onde as marcas do pasado están fortemente presentes… como nunha inmensa corredoira. E el, xunto ao su amigo Roger Deakin, buscando esa corredoira sombría, escondida baixo a salvaxe vexetación, realiza a súa pequena contribución literaria ao lugar. Alonga así, un pouco máis, a vida dese camiño; profundiza nas pegadas dunha corredoira xa trazada e percorrida por outros. Co paso dos anos retoma o camiño unha vez máis, recordando entón, xa non só a novela de Household, senón tamén ao su amigo falecido. Estas son sinais que cada paso deixou alí:

“Aquel día longo e feliz pasámolo explorando, gabeando polas árbores, camiñando, falando, lacazaneando. Eu non saíra na procura da sombra de Roger, mais de todos os xeitos dei alí con el, albiscándoo con sorprendente claridade nunha reviravolta ou a rentes dunha ringleira de árbores. De feito, existían marcas de memoria nos tocos dos gromos de acrivro que cortaramos como bastóns, os trazos dos nosos gumes aínda visibles na madeira.Coñeceuno polas marcas, e a súa casa e as súas pegadas”

Sempre un mesmo voltar sobre os pasos, propios e alleos. ¿Non é isto o que fai tamén a súa vez, o traductor, rebuscando esas palabras perdidas no tempo, sobre a corredoira?:

“Camiños montesíos, bravíos, camiños para o gando e as xentes, congostras e canicouvas, carreiros e carrieiras, corgos e corgas, córragos, calellas e canellas, corripas, quenllas e canicostas, regos areentos, esgrevios, lamacentos e albeiros, serventías, pasaxes e pasos, vereas, vieiros, esparas; e tamén: camiños de medos e perigos, camiños de cadaleitos, de cadáveres e mais de fantasmas…”

Quizais, o maravilloso de toda esta historia é que a min, como lectora, permíteme soñar co lugar, pero xa no con camiños de Inglaterra, senón cos nosos propios (máis aló das evidentes semexanzas coa nosa paisaxe, algo que agora ven tamén a remarcar a presenza das corredoiras). E como Macfarlane, decido reandar en sa inxenuidade o camiño, e voltar a aquelas corredoiras polas que xa pasara, e polas que no seu momento, décadas atrás, deixaron pegadas os meus.

“Teño agora para min, aínda que durante moito tempo xa o imaxinara como certo, que algúns treitos dun camiño poden portar as lembranzas dunha persoa, do mesmo xeito que unha persoa pode levar consigo as dun camiño.”

“A corredoira é ausencia; un carreiro montesío luído por pés soterrados. Un retorno mental, unha preocupación tinguida localizada nas fragas do norte de Europa e a brillante besta no tapiz da caza. Un home que anda, se agocha, corre, acantoado ao abeiro dunha árbore -unha árbore entre árbores, un camiño entre camiños-, a breve seguridade do fondo arrolo. Esfolado no calafrío da vida polo desesperanzado desexo e amar…”

En palabras de Proust

Gustaríame finalizar este artigo sobre o libro pechando agora unha maxistral porta literaria, plagada de retornos en soños e transcritos en obras irrepetibles. Trátase de Marcel Proust, quen exerceu coma ningún outro o recoller por escrito os sendeiros e camiños mediante os que recuperamos recordos, ou nos atopamos de novo con eles. Pois en moitas ocasións eses “regresos” de Proust realízanse tamén a partir de fermosas “corredoiras literarias” iniciadas por outros. Ese é o caso de Gérard de Nerval, un escritor a quen o autor de En busca del tiempo perdido admiraba profundamente:

“¿Pero regresaba Gérard a Valois para escribir Sylvie? Claro que sí. La pasión induce a creer que su objeto es real; quien ama soñar con un lugar desea verlo. el hacerlo resultaría insincero. Gérard es ingenuo y viaja. Marcel Prévost piensa: quedémonos en casa, es un sueño. Pero, en definitiva, lo único que queda en un libro es lo inexpresable, lo que creíamos que no lograríamos introducir en él. Es algo vago y obsesionante como el recuerdo. Es una atmósfera. La atmósfera azulada y purpúrea de Sylvie…”

“Sí, recordamos la embriaguez de aquellas primeras mañanas de invierno, el ansia de viajar, el hechizo de las lontananzas soleadas. Pero nuestro placer se compone de emoción. El moderado encanto del paisaje es su materia, pero va más allá. Ese más allá es indefinible. Con el tiempo, en Gérard será la locura. Por el momento, no tiene nada de mesurado ni muy francés. Gérard ha impregnado con su genio esos nombres y lugares. Pienso que todo hombre que posea una aguda sensibilidad puede dejarse sugestionar por esa ensoñación que nos deja una especies de aguijón, “pues no hay aguijón más acerado que el del infinito”. Pero el mejor modo de transmitirnos la emoción que nos causa nuestra amante no es hablar del amor, sino desgranar esas cosillas que pueden evocarla, como la tela de su vestido o su nombre. Así pues, todo esto no es nada, son las palabras de Chââlis, Pontarmé, islas de la Île de France, las que exaltan hasta la embriaguez el deseo que puede asaltarnos, una mañana de invierno, de partir e ir a ver esas tierras, ese país soñado por donde se pasó Gerard.” (podéis encontrar el resto de esta cita en este libro de Marcel Proust: Contra Sainte-Beuve. Recuerdos de una mañana.)

En ocasións, non chega dabondo coa lectura. Esta empúrranos a saír e coñecer máis da natureza, dos lugares. Do mesmo xeito que pasamos a través dun texto, eses escritos anímannos a pasar unha e outra vez polos mesmos lugares (ou tan so similares) que describen. Quizais se deba a que a beleza do escrito nos resulta tan extraordinaria que necesitamos comprobar cos nosos propios ollos e os nosos propios pasos que o mundo é un espazo tan incrible (aínda que tamén cruel) como nos ven describindo a natureza. E en medio de todo iso, cada un vai afondando na súa propia corredoira, pulindo as súas pegadas, as súas cicatrices. Qué ben simboliza ás comunidades e aos seres humanos unha corredoira.

Deséxovos unha lectura deste libro tan pracenteira como a que eu mesma experimentei.

A TER EN CONTA:

O libro está dispoñible na páxina web de Kalandraka en lingua galega.

Idade recomendada: lectores adultos.

Ilustración de sobrecuberta: Adriá Fruitós.

A edición está impresa en papel procedente de bosques e plantacións xestionadas con estándares que garantizan a explotación sostible dos recursos.

OUTROS ENLACES DE INTERÉS:

Sobre Kalandraka en galiciangarden.com

Sobre outros libros en galiciangarden.com